İbadet Yeri ve Cemevleri
İbadet Nedir?
İbadetin Sözlük anlamı “boyun eğme, alçak gönüllülük, itaat, kulluk, tapma, tapınma” anlamlarına gelmektedir.
İnanç açısından manası ise: Ey iman edenler! Allah’ın buyruğuna ters düşmekten sakının; O’na varmaya vesîle arayın. O’nun yolunda cihad edin(iyi olun, kötülükten uzak durun) ki, kurtuluşa erebilesiniz. Ahzap-35 ile Yüce Tanrıya ulaşmaya vesile kılınan düşünce ve uygulamaların tamamıdır.
Allah’a ulaşmaya vesile ise salih amel (faydalı işler) olarak Kuran’da çokça anılmıştır.
İbadet Yeri
Allah evreni kuşatmıştır. Tüm yeryüzü ibadet yeridir.
Doğu da batı da yalnız Allah’ındır. O halde nereye dönerseniz orada Allah’ın yüzü vardır… Bakara-115
Nerede olursanız olun o sizinle beraberdir. Hadid – 4
Çalışmak, vatanı savunmak, doğru sözlü olmak, ilim öğrenmek, helal kazanç, teraziyi doğru tartmak, adalet, cömert olmak, hasta sormak, dua, haç, zekat, oruç, komşu hakkını gözetmek, anne baba hakkına uymak, zulme karşı olmak, haklının yanında olmak, gibi birçok vesile ibadet olarak bilinir.
Bu ibadetler ise yeryüzünün tamamında yerine getirilir. Adem’in ilk ibadet yeri eviydi. Hz. Musa Tur-u Sina’da, Hz. İsa Çölde, Hz. Hira Mağarasında günlerce dua, oruç olmak üzere ibadet ile günlerini geçirdiler. Aynı zamanda yaşamın içinde her ameli ibadet olarak yerine getirdiler.
Toplu ibadet yeri; İnsanlar ibadet için belirlenen zamanlarda bir araya gelmektedirler. Bu yerler ilk önce resullerin evleriydi. Zaman ile havra, kilise, mescid, cami, dergah ve cemevi gibi alanlar yapıldı. Tüm yeryüzü ibadet yeri olduğu gibi yapılan bu toplanma yerleri de ibadet yerleridir. Bu mekanda yapılan ibadetin hangisini kabul olduğu ise Yüce Tanrı’nın takdiridir. İbadet yerlerini yarıştırmak yerine, doğru ibadet ile Yüce Tanrı’ya yaklaşmak en faydalı bakış açısıdır.
Yüce Tanrı’nın Mescidi gönüldür.
Yüce Tanrı’nın mescidi temiz gönüllerdir. Tüm resuller bu ilkeye göre gösterişten uzak, menfaatsiz bir elin parmaklarını geçmeyen sayıda toplu ibadet yeri kurdular. Bu mescidler takva üzerine kurulmuş yani faydalı işler yapmak üzere kurulmuş kişileri kötülükten uzaklaştırıp gönülleri temizlemeyi hedeflemiştir.
Bir de şunlar var: Tutup bir mescit yapmışlardır: Zarar vermek için, nankörlük/gerçeği örtmek için, inananları fırkalara bölmek için, daha önceden Allah ve resulüyle savaşmış kişiye gözetleme yeri kurmak için. “İyilik ve güzellikten başka bir şey istemiş değiliz!” diye gerile gerile yemin de edecekler. Allah şahittir ki, onlar kesinlikle yalancıdırlar. Tevbe-107
Böyle bir mescitte ebediyen gitme! Daha ilk gününde takva üzerine kurulan bir mescit, içinde olman daha uygundur. Temizlenmek arzusu taşıyan erler vardır o mescitte. Allah, temizlenenleri sever. Tevbe-108
Devlet ibadet yeri tanımlayabilir mi?
Devlet bir yerin ibadet yeri olup olmadığını dini açıdan belirleme yetkisi ve hakkı yoktur. Devlet bir yerin ibadet yeri olup olmadığını sadece Hukuk acısından ele alabilir ve tanımlamasını hukuk ile yapabilir.
Ahlak esas olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti yasalarına uygun, insan hakları evrensel beyannamesine aykırı olmayan, inanç hürriyetini esas alan, herkesin inancına saygı gösteren her mekan hukuki olarak inanç yeri içine girer.
Cemevleri de Ahlaka uygun Türkiye Cumhuriyeti yasalarına bağlı, insan hakları evrensel beyannamesine uyan, inanç hürriyetini esas alan, herkesin inancına saygı gösteren ve insan ayrımı yapılmayan mekanlar içindedir. Bu temel esasları devlet inceler ve bu esaslara uygun ise cemevini de hukuki olarak cemevi kabul eder.
Kilise, Havra, Cami, Mescit gibi T. C. Anayasasında yer alan ibadet yerleri yine anayasa çerçevesinde yurttaşların kabul ettiği, ibadet için toplanılan yerlerdir. Bir ibadet yeri diğerinden yasalar açısından üstün değildir. Hangi yurttaşın ibadetinin kabul olup olmayacağı anayasasın veya devletin görevi değil, Yüce Tanrı’nın takdiridir. Devlet, kul ile Allah arasına girmeyeceği gibi, kul ile Allah arsına giren ve inancı menfaati için kullanan anlayış ve kişiler ile de yasaların emrettiği çerçevede mücadele eder.
Cemevlerinin hukuki statüsü için Türkiye Cumhuriyet ve Avrupa İnsan hakları mahkemesi açısından engel bir durum olmadığı ve yasalara uygun olduğu birçok hukuk kararı ile açığa çıkmıştır. Bu karalardan biri cem vakfı tarafından AHİM e götürülen ve cemevlerinin ibadet yeri olduğunu bildiren karardır. T.C Hükümeti bu kararı uygulamamak için diremeye devam ediyor.
Cemevleri meselesi hukuki açıdan bir sorun olmamasına karın, siyasi açıdan sorun haline getirilmiştir. Siyasette inançları kullanan, özellikle camileri kullanan anlayışlar cemevlerinin hukuki olarak ibadet yeri olmasına engel olmaktadır.
Ahlak ve yasalara uygun olan cemevlerinin önündeki engellerin kaldırılması, inanç hürriyetinin her yurttaş içi eşit uygulanması Türkiye Cumhuriyeti anayasasının temelini oluşturur. Devlet denetleyici görevini yaparak ibadet yerlerinde yasalara aykırılık bulursa gereğini yine kanunlar çerçevesinde yapabilecek durumdadır.
Ayrıca ibadet yerlerini ayrıştırmak, çatıştırmak, İbadet yerlerini siyasi amaçlarla kullanmak İslam ve İnsan haklarına aykırıdır.
Cemevlerinin mescid statüsünde değerlendirilmesi ise en kolay seçeneklerden biridir. Arapça olan mescid kelimesinin Türkçe karşılıklarından biri de cemevidir. Devlet; cemevleri için başkaca bir yasal düzenleme yapmadan da Mescid statüsünde değerlendirebilir. Bu değerlendirme devlet ve cemevi yönetimi arasında istişare edilmelidir.
Diyanet’in rolü
Cemevleri devlet açısından hukuki ve yurttaşlık hakkı konusudur. Bu konu Diyanetin hizmet alanında olmakla birlikte karar alanı içinde değildir. Diyanetin kurulması da yasa ile meclisin kararı ile olmuştur. Cem evleri de meclisin kararı ve hükümetin uygulamaları ile ibadet yeri olması sağlanmalıdır.
Diyanet işleri başkanlığı saltanatçı ve siyasallaşmış din anlayışlarından arındırılmalıdır. Diyanet devlet kurumudur. İnanç alanında hizmet verir ve dini bir kurum değildir. Yani diyaneti Allah ve Resulü kurmamıştır.
- Diyanet; kuruluşundaki gibi denetleyici, yol gösterici ve kolaylaştırıcı bir kurum olmalıdır.
- Diyanet İşleri başkanlığı yeşil kuşak politikalarından, mezhepçi anlayıştan, siyasi etkiden arındırılmalıdır.
- Diyanetin bünyesinde, kilise, havra, cami, cem evi gibi birimler olmalı ve her birime ilgili kurumların yetkilileri atanmalıdır. İbadet yerleri arasında ayrımcılığa son verilmelidir.
- Yurttaşlar arasında inanç ayrımcılığına son verilmelidir.
- Din görevlileri devletin veya diyanetin kadrolu elemanı olmamalı. Dini görevliler 1950 yılından sonra devletin kadrolu elemanı yapılmıştır. Öncesinde ise devlet sadece maddi ve idari destek vermiştir. Hatta İstanbul’da bazı tekke şeyhlerine de kadrolu eleman olmadan maaş desteği verilmiş bu destek tekke ve zaviyelerin kapatılmasından sonra da bir süre devam etmiştir.
- İbadet yerlerinde Elektrik, su ve temizlik giderleri o ibadet yerine gelen kişiler tarafından karşılanmalı devlet sadece vergi indirimi yaparak kolaylık sağlamalıdır.
- Devlet ibadet yerlerine yardım etmekle birlikte patronu halk olmalıdır.
- Tarihi ibadet yerlerine destek ihtiyaçlar çerçevesinde daha fazla olabilir.
Mahkemeler ibadet yerleri ile ilgili konuları Diyanet’e değil yasalara ve Meclise sormalıdır. Tekkeler konusu da yine bu bakışa göre ele alınmalıdır.
Tekelerin durumu
Teke ve zaviyeler kapatılırken faydalı olanları zararlı olanlarından zamanın şartlarında ayrılamadığı için tamamı kapatılmıştır. Günümüzde Ahlaka, yasalara, inanç hürriyetine, insan haklarına, saygı gösteren ve insanlığa zarar vermeyen tekelerin yeniden açılmasına onay verilmeli, zarar verecek olanların ise kapatılmasına devam edilmelidir.
Nihat Vural
08.08.2022
