2023’de Kültür ve Sanat: Baskı ve yasaklar dayanışma getirdi…

AKP iktidarının kültürel hegemonyayı sağlama pratiği 2023’te de geleneksel silahı ‘yasaklamalar oldu. Sansür, usulsüz atamalar, hedef göstermeler bu yılın sanat gündemini oluşturdu. Sanatçılar ise sanat severlerin dayanışması ile direndi.

Kültür ve sanat olaylarının neredeyse hiç olmadığı kadar konuşulduğu bir yıldı 2023. ‘Sanat üretimlerinin tartışıldığı bir yıldı’ demek isterdik ancak öyle olmadı. AKP iktidarı muhakkak kazanılması gereken bir alan olarak gördüğü kültür alanına yaklaşımı yasaklamalarla oldu. Hedef gösterilen sanatçılar, yasaklanan konserler, sansüre uğrayan filmler ve hatta saldırıya uğrayan eserlerle gündeme geldi sanat. Ancak tüm engellemelere rağmen umut hep vardı. Çünkü 2023 aynı zamanda sanatçıların büyük bir dayanışma örneği gösterip birbirine kenetlendiği bir yıl oldu. Yılın en çok tartışılan ve sansürle gündeme gelen Altın Portakal’da önce jürinin daha sonra yönetmen ve yapımcıların tepki olarak filmlerini çekmesi bunun en güzel örneğiydi. Öte yandan sanat dünyasında kadın dayanışması da ön plandaydı ve sanatçı kadınlar hedef gösterilmelerine tepki olarak bir şeyleri değiştirmeye kararlıydı. Öyle de oldu. Ankara Film Festivali, hakkında taciz suçlamaları bulunan kurgucu Mustafa Preşeva’yı tepkilerin ardından jüri üyeliğinden çıkardı örneğin. Üretimler de tüm engellemelere rağmen sürdü. Başarılar ödüllerle taçlandırıldı. Merve Dizdar, Kuru Otlar Üstüne’deki performansıyla dünyanın en prestijli festivallerinden Cannes Film Festivali’nden ‘En İyi Kadın Oyuncu Ödülü’ ile döndü ülkemize. Türkiye, Suna Kan Erkin Koray ve Can Gürzap gibi ustalarına veda etti. Kayıplarla, tartışmalarla geçen 2023’ü derledik.

ESERLERE GERİCİ SALDIRISI

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB)’nin Feshane binasını yeniden kullanıma açarak oluşturduğu Art İstanbul Feshane’de yer alan “Ortadan Başlamak” isimli sergiye 27 Haziran’da ‘LGBTİ propagandası’ yaptığı iddiasıyla bir grup tarafından saldırı girişiminde bulunuldu. Sergide yer alan bir eser bir ay sonra yeniden kimliği belirsiz bir kişi tarafından yere düşürüldü, eser zarar gördü. Güvenlik ekiplerinin müdahale ettiği şüpheli hakkında İBB tarafından suç duyurusunda bulunuldu. Sergide eserleri yer alan sanatçılar, Eyüpsultan’da bulunan Feshane’deki sergi alanında basın açıklaması yaparak saldırıyı kınadı.

ALTIN PORTAKAL’DA SANSÜR

60. Antalya Altın Portakal Film Festivali bu yıl sansürle gündeme geldi. “Kanun Hükmü” filmi, belgeselde yer alan kişilerden birinin yargı sürecinin devam ettiği iddiasıyla festivalin yarışma seçkisinden kaldırıldı. Yönetmen Nejla Demirci, bu yaptırımı “hukuka aykırı” olarak değerlendirdi. Ardından festivalin jüri üyeleri, bu şekilde görevlerini yerine getiremeyeceklerini duyurup çekilme kararı aldı. Daha sonra ise tam 27 yönetmen ve yapımcı filmlerini festivalden çekti. Belgeselin seçkiden çıkartılmasına yönelik tepkilerin çığ gibi büyümesinin ardından geri adım atan festival yönetimi aldığı yeni bir kararla filmi yeniden seçkiden çıkardı. Yönetiminin açıklamasında, “Herhangi bir terör örgütünün destekçisi olarak tarif edilmeyi kabul etmemiz mümkün değildir. Bu aşamada yeni bir karar alarak ‘Kanun Hükmü’ adlı belgeseli 60. Antalya Altın Portakal Film Festivali seçkisinde çıkarıyoruz” denildi. Kültür ve Turizm Bakanlığı da aynı gün bir açıklama yayımlayarak “Böylesi önemli bir festivalde, sanatın gücü kullanılarak mağduriyet algısı üzerinden FETÖ terör örgütü propagandası yapılmasına vesile olunması son derece üzücüdür” diyerek festivalden çekildiğini duyurdu. Antalya Altın Portakal Film Festivali, daha önce 1979’da sansür, 1980’de ise darbe nedeniyle gerçekleştirilememişti. Böylece Antalya Altın Portakal 42 yılın ardından ilk kez gerçekleştirilememiş oldu.

SANATÇILAR YARGILANDI

2023’te de sanatçılar mahkemede sahne aldı. Sanatçılar çeşitli sebeplerden yargılandı.

• Grup Yorum’a yasak 2023’de de konser yasağı devam etti. Gurup yorum üyeleri şakı söyledikleri için ceza evlerinde tutsak edildi. İdil Kültür merkezine baskılar ve saldırılar şiddetlenerek devam etti.

• İmam hatiplilere hakaret ettiği iddiasıyla hakkında 3 yıla kadar hapis cezası talep edilen şarkıcı Gülşen’in yargılandığı davada, karar çıktı. Gülşen hakkında 10 ay hapis cezası verilerek, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verildi.

• Ezgi Mola, Farah Zeynep Abdullah ve Hazal Kaya’nın ardından Melek Mosso’ya da eski uzman çavuş Musa Orhan’a hakaret ettiği gerekçesiyle dava açıldı. Mosso’nun, 2 yıl 4 aya kadar hapsi istendi.

• Sinema sanatçısı İlyas Salman, BirGün gazetesine verdiği röportajda “Ben Tayyip Erdoğan’ı cumhurbaşkanlığına layık görmüyorum. Çünkü ucuz adam” sözleri nedeniyle ‘Cumhurbaşkanına hakaret’ iddiasıyla açılan davada hakim karşısında çıktı. Mahkeme, Salman’ın avukatının hakimin reddi talebini yazılı olarak bildirmesine karar vererek duruşmayı erteledi. Salman 4 yıl 8 aya kadar hapis cezası istemiyle yargılanıyor.

NOSTALJİYE EKONOMİK DARBE

Ekonomik krizin etkileri her geçen gün derinleşirken kültür ve sanat alanındaki tahribat da kendini gösterdi. Pandeminin ardından ekonomik krizle mücadele etmek zorunda kalan sanat emekçileri bir bir sahnelerini kaybediyor. Kepenk indiren onlarca tiyatro sahnesiden biri de Müjdat Gezen Tiyatrosu oldu. İstanbul Bahariye’de bulunan 1991 yılından beri faaliyet gösteren tiyatro yüzlerce oyuna ev sahipliği yapmıştı. Usta oyuncu Müjdat Gezen binbir emekle yaşattığı tiyatro binasını satışa çıkardı.

SANATÇI KADINLAR YIL BOYUNCA İKTİDARIN HEDEFİNDEYDİ

Kadınlar bu yıl da iktidarın hedefindeydi. Elle Style Awards Ödülleri‘nde “Yılın Stil Sahibi Müzisyeni” ödülünü alan Melike Şahin’in ödül konuşması iktidar kanadı tarafından hedef gösterildi. Ödülünü kadınlara ve LGBTİ+’lara ithaf eden Şahin, “Bu topraklarda kimi sevdiğimizle yargılanmadığımız günler gelecek. Ödülümü, hak ettiğimiz dik gülüşlere ve ödediğimiz bedellere adıyorum” şeklinde konuştu. Merve Dizdar ve Melek Mosso’nun hedef gösterilmesi de bu örnekler arasındaydı.

Ankara Film Festivali, hakkında taciz suçlamaları bulunan kurgucu Mustafa Preşeva, sanatçı kadınların tepkisinin ardından jüri üyeliğinden çıkarıldı.

İSTANBULLULAR SİNEMASINA KAVUŞTU

İstiklal Caddesi’nin sokağa açılan son sinemalarından Beyoğlu Sineması, İBB Miras’ın katkılarıyla şehre geri döndü. Uzun bir süredir var olma mücadelesi veren, kapanma riskiyle karşı karşıyayken kamusal bir hizmet sorumluluğuyla İBB tarafından işletmesi devralınan salon, sinema dünyasının ve izleyicilerin beklentileri doğrultusunda gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarının ardından sinemaseverlerle buluştu.

CANNES’DA BÜYÜK ÖDÜL

Bu yıl 76. kez düzenlenen Cannes Film Festivali’nde “En İyi Kadın Oyuncu” Ödülünün sahibi, “Kuru Otlar Üstüne”deki performansıyla Merve Dizdar oldu. Merve Dizdar konuşmasında, “Bu ödülü kendine layık görülenlere boyun eğmeyip eyleme geçen, bu uğurda her şeyi göze alan ve ne olursa olsun umut etmekten vazgeçmeyen tüm kız kardeşlerime ve Türkiye’de hak ettiği güzel günleri yaşamayı bekleyen tüm mücadeleci ruhlara armağan ediyorum.” dedi. Dizdar birçok isim tarafından takdir edilirken AKP’li Ayvalı tarafından hedef gösterildi. AKP Merkez Karar Yönetim Kurulu (MKYK) Üyesi Emre Cemil Ayvalı ve Devlet Tiyatroları Genel Müdür Tamer Karadağlı bu isimler arasındaydı

∗∗∗

DEVLETİN SANAT KURUMLARINDA USULSÜZLÜK SİLSİLESİ

Yıl içerisinde devletin sanat kurumlarında usulsüz atamalar ve liyakatsizlik ön plandaydı.

• Devlet Opera ve Balesi Genel Müdür Yardımcısı Ahmet Volkan Ersoy’un Kültür Bakanlığı’nı zarara uğratmaktan ceza almasına rağmen görevine devam ettiği ortaya çıktı.

• İktidara yakınlığıyla bilinen Tamer Karadağlı’nın Devlet Tiyatroları’nın yeni Genel Müdürü olarak atanması da tartışmaları beraberinde getirdi. Kardağlı’nın geçmişte Devlet Tiyatroları sınavına girdiği ama geçemediği ortaya çıktı.

• Denizli Devlet Tiyatrosu’nun “Binbir Gece Masalları” oyunu öncesi üniversitedeki bir görevliyle sorun yaşayan oyuncuları, temsil sonrası sahneden açıklama yaptı. Kendilerine, “Pılınızı pırtınızı toplayın gidin” dendiğini ifade eden sanatçılar, Devlet Tiyatrosu’nun Denizli’den çekilme kararı aldığını duyurdu.

∗∗∗

ONLARCA KONSER YASAKLANDI

AKP iktidarı Koronavirüs salgınında “saat sınırlaması” ile başlayan müzik engellemeleri, 2023 yılında keyfi konser yasaklamaları ile gündeme geldi. Sayı o kadar çok arttı ki Vikipedi’de ‘Türkiye’de festival yasakları’ adıyla bir başlık açıldı. Sanat Özgürlüğü İzleme Platformu (SÖZ)’nun Ocak-Haziran 2023 Raporun’da 6 ayda toplam 14 etkinliğin yasaklandığını ortaya koydu. Çeşitli gerekçelerle iptal edilen konser arasında Niyazi Koyuncu, Apolas Lermi, Ara Malikian, Metin & Kemal Kahraman, Selçuk Balcı, Aynur Doğan, Melek Mosso, Melike Şahin, Mabel Matiz, Eypio, Cem Adrian, Gökçe gibi sanatçılar yer aldı. İptal edilen festivallerden bazıları ise şöyleydi:

• Anadolu Fest (Eskişehir)

• Kozlu Müzik Festivali (Zonguldak)

• Kuzey Müzik Festivali (Sinop)

• Zeytinli Rock Festivali (Balıkesir)

• Nilüfer Müzik Festivali (Bursa)

• Çukurova Rock Festivali (Adana)

• Kiğı Doğa ve Kültür Festivali

• ODTÜ Bahar Şenlikleri

• Yıldız Teknik Üniversitesi Şenliği

∗∗∗

YİTİRDİKLERİMİZ

• Erkin Koray

• Metin Uca

• Suna Kan

• Özkan Uğur

• Burhan Çaçan

• Kazım Akşar

• Köksal Engür

• Rana Cabbar

• Nuri Sesigüzel

• Nurcan Damcıoğlu

• Tanju Tuncel

• Safa Önal

• Ünal Silver

• Ahmet Yılmaz Gruda

• Mehmet Ulay

• Oya Alasya

• Can Gürzap